حضرت محمد(صلی الله علیه وآله)
اَلظُّلْمُ ثَلاثَةٌ: فَظُلْمٌ لایَغْفِرُهُ اللّهُ وَ ظُلْمٌ یَغْفِرُهُ وَ ظُلْمٌ لا یَتْرُکُهُ، فَأَمَّا الظُّلْمَ الَّذى لا یَغْفِرُ اللّهُ فَالشِّرْکُ قالَ اللّهُ: «إنَّ الشِّرْکَ لَظُلْمٌ عَظیمٌ» و َأَمَّا الظُّلْمَ الَّذى یَغْفِرُهُ اللّهُ فَظُلْمُ الْعِبادِ أَنْفُسَهُمْ فیما بَیْنَهُمْ و َبَیْنَ رَبِّهِمْ و َأَمَّا الظُّلْمَ الَّذى لا یَتْرُکُهُ اللّهُ فَظُلْمُ الْعِبادِ بَعْضُهُمْ بَعْضا؛
ظلم سه قسم است: ظلمى که خدا نمى آمرزد، ظلمى که مى آمرزد و ظلمى که از آن نمى گذرد، اما ظلمى که خدا نمى آمرزد شرک است. خداوند مى فرماید: «حقا که شرک ظلمى بزرگ است» و اما ظلمى که خدا مى آمرزد، ظلم بندگان به خودشان میان خود و پروردگارشان است اما ظلمى که خدا از آن نمى گذرد ظلم بندگان به یکدیگر است.
نهج الفصاحه ص 561 ، ح 1924
صریح ترین آیه شریفه آیه 29 از سوره مبارکه نساء است که می فرماید: «یا اَیُّها الَّذِینَ آمَنوا لا تأکلوُا اَموالَکُمْ بَینَکُمْ بِالباطِلِ اِلّا اَنْ تَکونَ تِجارَةً عَنْ تَراضٍ مِنکُمْ» ای اهل ایمان! اموال یکدیگر را از راه باطل نخورید، مگر آنکه تجارتی از روی رضایت انجام دهید.رسول خدا (صلی الله علیه وآله) می فرمود: « مَنِ اکتَسَبَ مالاًمِنْ غَیرِ حِلِّهِ کانَ رادَّهُ اِلَی النّارِ» (اختصاص شیخ مفید ص249.) هرکه ثروتی از غیر حلال به دست آورد، آن ثروت، او را به آتش جهنّم رهنمود می نماید.
امّابعضی از مواردی که حق النّاس محسوب می شود و ذمّه انسان را مشغول می کند و مجاز دارد:
1- تجاوز به بیت المال و اموال عمومی.
2- سرقت و دزدی.
3- اجحاف و احتکار و گرانفروشی.
4- ضایع کردن حق ارث وارثان.
5- غصب مال دیگری.
6- کلاهبرداری و تدلیس.
7- کم گذاردن در کار و ناقص انجام دادن کار و گاهی ضایع کردن مال. مثلاً بیماری که با دارو خوب می شده، طبیبی برای گرفتن پول بیشتر، عمل جراحی را تجویز کند!
8- تهمت، غیبت و عیب جویی از مؤمن و ریختن آبرو و حیثیت او.
حق الناس به حقوقی گفته می شود که نسبت به انسان دیگر باید مراعات شود، مانند حق همسایگی، حق پدر و مادر، حق استاد و معلم، حق انسان ها در اجتماع، حق مؤمنان بر یکدیگر، حق همسر و فرزند، حقوق مالی و آبرویی که مربوط به دیگران است، مانند غیبت کردن، کشتن فرد بی گناه، جراحت وارد کردن که دیه دارد.در مورد امور مالی،اگر احتمال این باشد که حقی از شخص خاصی به گردن فرد باشد، باید او را راضی کرد. قرآن کریم در باره حقوق مالی میفرماید : یا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا لا تَأْکُلُوا أَمْوالَکُمْ بَیْنَکُمْ بِالْباطِلِ إِلاَّ أَنْ تَکُونَ تِجارَةً عَنْ تَراضٍ مِنْکُم: اى کسانى که ایمان آوردهاید! اموال یکدیگر را به باطل (و از طرق نامشروع) نخورید مگر اینکه تجارتى با رضایت شما انجام گیرد.
و یا مثلا اگر احتمال می دهید مقداری از اموال شما مال دیگران باشد ولی یا فرد مورد نظر را نمی شناسید و یا به او دسترسی ندارید؛ با مراجعه به دفتر مرجع تقلید خود و یا دفتر امام جمعه شهرتان، باید مقدار احتمالی را به عنوان رد مظالم به ایشان پرداخت کنید تا ایشان با شناختی که از فقرای واقعی دارند، به آنها پرداخت کنند.
اما اگر حق الناس امور غیر مالی مانند بردن آبروی دیگران توسط غیبت و تهمت باشد نیز باید همانند مورد بالا عمل کند. قران در این زمینه سفارش به پرهیزکاری می کند.
یا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا لا یَسْخَرْ قَوْمٌ مِنْ قَوْمٍ عَسى أَنْ یَکُونُوا خَیْراً مِنْهُمْ وَ لا نِساءٌ مِنْ نِساءٍ عَسى أَنْ یَکُنَّ خَیْراً مِنْهُنَّ وَ لا تَلْمِزُوا أَنْفُسَکُمْ وَ لا تَنابَزُوا بِالْأَلْقابِ بِئْسَ الاِسْمُ الْفُسُوقُ بَعْدَ الْإیمانِ وَ مَنْ لَمْ یَتُبْ فَأُولئِکَ هُمُ الظَّالِمُونَ. یا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا اجْتَنِبُوا کَثیراً مِنَ الظَّنِّ إِنَّ بَعْضَ الظَّنِّ إِثْمٌ وَ لا تَجَسَّسُوا وَ لا یَغْتَبْ بَعْضُکُمْ بَعْضاً أَ یُحِبُّ أَحَدُکُمْ أَنْ یَأْکُلَ لَحْمَ أَخیهِ مَیْتاً فَکَرِهْتُمُوهُ وَ اتَّقُوا اللَّهَ إِنَّ اللَّهَ تَوَّابٌ رَحیمٌ: اى کسانى که ایمان آوردهاید! نباید گروهى از مردان شما گروه دیگر را مسخره کنند، شاید آنها از اینها بهتر باشند و نه زنانى زنان دیگر را، شاید آنان بهتر از اینان باشند و یکدیگر را مورد طعن و عیبجویى قرار ندهید و با القاب زشت و ناپسند یکدیگر را یاد نکنید، بسیار بد است که بر کسى پس از ایمان نام کفرآمیز بگذارید و آنها که توبه نکنند، ظالم و ستمگرند! اى کسانى که ایمان آوردهاید! از بسیارى از گمانها بپرهیزید، چرا که بعضى از گمانها گناه است و هرگز (در کار دیگران) تجسّس نکنید و هیچ یک از شما دیگرى را غیبت نکند، آیا کسى از شما دوست دارد که گوشت برادر مرده خود را بخورد؟! (به یقین) همه شما از این امر کراهت دارید تقواى الهى پیشه کنید که خداوند توبهپذیر و مهربان است!
اگر شناخت و دسترسی دارد حلالیت بطلبد (اگر امکان حلالیت وجود دارد، مثلا با گفتن، دعوا به پا نمی شود) و اگر دسترسی ندارد؛ برای آن افراد که مثلا آبروی شان را برده و یا از آنها غیبت کرده کارهای خیر مانند صلوات فرستادن و استغفار کردن و صدقه دادن و قرآن خواندن و امثال آنها را انجام دهد. خداوند نیز اگر کسی این مسیر را پیش بگیرد و قصد جبران حق الناس را داشته باشد یاری می کند.
